CHẨN ĐOÁN, ĐIỀU TRỊ NGỘ ĐỘC THUỐC ACETAMINOPHEN Ở TRẺ EM
I. ĐẠI CƯƠNG
Acetaminophen là thuốc hạ sốt, giảm đau được sử dụng rộng rãi do thuốc an toàn, tuy nhiên có thể gây ngộ độc khi dùng quá liều hay tự tử.
Nồng độ tối đa ở giờ thứ 4.
Sau khi uống, quá liều Acetaminophen được chuyển hóa ở gan thành những chất gây độc, giảm Gluthathion và hoại tử tế bào gan.
Biểu hiện lâm sàng: suy gan, hạ đường huyết, suy thận, rối loạn nhịp tim.
Liều độc của Acetaminophen > 150 mg/kg.
II. CHẨN ĐOÁN
1. Chẩn đoán
• Bệnh sử: uống quá liều Acetaminophen > 150 mg/kg.
• Lâm sàng:
– Trước 24 giờ: biếng ăn, nôn ói, đau bụng.
– Sau 24 – 72 giờ: nôn ói, tăng men gan, kéo dài PT.
– Từ 72 – 96 giờ: hoại tử tế bào gan, vàng da, suy gan, bệnh não – gan, rối loạn đông máu, suy thận cấp, suy đa tạng.
– Từ ngày thứ 4 đến 2 tuần: suy gan tiến triển hoặc hồi phục.
• Xét nghiệm:
– Chức năng gan: AST, ALT tăng cao, tăng bilirubine. Thường tăng sau ngộ độc 24 – 36 giờ vì thế cần lặp lại xét nghiệm chức năng gan sau 24 giờ nhập viện.
– Chức năng đông máu: thời gian PT kéo dài.
– Chức năng thận.
– Đường huyết.
– ion đồ.
– Tổng phân tích nước tiểu.
– Siêu âm gan.
– Đông máu toàn bộ.
– Amoniac máu.
– Định lượng Acetaminophen trong máu.
• Thời điểm chỉ định xét nghiệm định lượng Acetaminophen trong máu là sau uống từ 4 – 24 giờ. Lấy máu trước 4 giờ không có ý nghĩa. Lấy máu sau 24 giờ có thể cho kết quả âm tính giả.
• Dùng biểu đồ Rumack – Mathew tương ứng với thời điểm lấy máu xét nghiệm xác định mức độ ngộ độc: (1) không độc; (2) có thể độc (cần điều trị thuốc đối kháng).
Rumack-Matthew nomogram Đánh giá tổn thương gan dựa vào nồng độ Acetaminophen trong máu
2. Chẩn đoán xác định
• Bệnh sử: uống quá liều Acetaminophen > 150 mg/kg.
• Lâm sàng:
– Biếng ăn, nôn ói, đau bụng.
– Vàng da.
– Gan to.
• Xét nghiệm:
– Định lượng Acetaminophen trong máu:
+ Nồng độ Acetaminophen > 140 μg/mL sau giờ thứ 4.
+ Hoặc nồng độ Acetaminophen trong khoảng nguy cơ độc.
3. Chẩn đoán phân biệt
Viêm gan siêu vi.
III. ĐIỀU TRỊ
1. Nguyên tắc điều trị
• Điều trị tình huống cấp cứu.
• Nhanh chóng loại bỏ độc chất.
• Chất đối kháng đặc hiệu.
• Điều trị biến chứng.
2. Điều trị
• Điều trị tình huống cấp cứu:
– Hồi sức hô hấp.
– Hồi sức sốc với bù dịch và thuốc vận mạch theo hướng dẫn CVP.
• Rửa dạ dày.
• Than hoạt tính:
– Cần cho than hoạt càng sớm càng tốt ngay sau rửa dạ dày.
– Không cho than hoạt tính khi dùng thuốc đối kháng N-acetylcystein đường uống.
• Chất đối kháng đặc hiệu: N-acetylcystein:
– Tác dụng thay thế Gluthathion đang thiếu do ngộ độc.
– Cần cho N-acetylcystein sớm trước khi bệnh nhân có tổn thương gan.
– Chỉ định:
+ Nồng độ Acetaminophen máu cao ở mức gây ngộ độc (xem biểu đồ Rumack-Mathew) hoặc > 140 μg/mL nếu không rõ giờ ngộ độc.
+ Nếu không định lượng được Acetaminophen máu:
❖ Liều Acetaminophen > 150 mg/kg.
❖ Hoặc liều > 100 mg/kg kèm tiền căn bệnh lý gan.
❖ Uống lượng nhiều (không xác định được tổng liều).
+ Có rối loạn chức năng gan trong vòng 24 giờ đầu sau ngộ độc.
– Liều lượng:
+ N-acetylcystein uống:
❖ An toàn, hiệu quả, sẵn có, rẻ.
❖ Liều đầu 140 mg/kg pha với nước hoặc nước trái cây tỉ lệ 1, uống.
❖ Sau đó 70 mg/kg mỗi 4 giờ cho đủ tổng liều là 17 liều.
❖ Nếu nôn ói trong 1 giờ sau khi uống, phải uống lặp lại hoặc đổi sang dạng tiêm tĩnh mạch trong trường hợp nôn ói nhiều.
+ N-acetylcystein tĩnh mạch:
❖ Chỉ định: N-acetylcystein tĩnh mạch có thể gây sốc phản vệ vì thế chỉ dùng đường tĩnh mạch khi:
• Bệnh não gan.
• Nôn ói nhiều.
• Ói sau uống N-acetylcystein.
❖ Liều đầu 150 mg/kg pha trong 10 ml/kg Dextrose 5%, bơm tiêm trong 1 giờ.
❖ 4 giờ sau liều đầu 50 mg/kg pha trong Dextrose 5% (12,5 mg/kg/giờ) truyền chậm trong 4 giờ. Sau đó 100 mg/kg pha trong Dextrose 5% (6,25 mg/kg/giờ) truyền chậm trong 16 giờ.
❖ Có thể truyền kéo dài thêm trong trường hợp nhập viện trễ > 10 giờ hoặc có tổn thương não.
• Dinh dưỡng tĩnh mạch.
• Chạy thận nhân tạo: mặc dù chạy thận nhân tạo có thể lấy được Acetaminophen ra khỏi cơ thể tuy nhiên chạy thận nhân tạo thường không được chỉ định kể cả nồng độ Acetaminophen cao vì hầu hết đáp ứng tốt với N-acetylcystein. Vì thế chạy thận nhân tạo được chỉ định trong suy thận cấp.
• Điều trị biến chứng:
– Hạ đường huyết: Glucose ưu trương.
– Rối loạn điện giải.
– Rối loạn đông máu: Vitamin K1.
– Suy gan cấp (xem phác đồ suy gan cấp).
IV. THEO DÕI
• Dấu hiệu sinh tồn.
• Vàng da, kích thước gan.
• Đường huyết, ion đồ.
• Siêu âm gan.
• Chức năng gan.
|
VẤN ĐỀ |
MỨC ĐỘ CHỨNG CỚ |
|
N-acetylcystein được chỉ định cho các bệnh nhân ngộ độc Paracetamol. N-acetylcystein đường uống và tĩnh mạch có hiệu quả tương đương. |
Cochrane 2009 |
Bacsidanang.com – Thông tin khám bệnh ở Đà Nẵng, Thiết bị y tế Gia đình Đà Nẵng .
Danh bạ bác sĩ, phòng khám ở Đà Nẵng, dịch vụ y tế, khám tiết niệu nam khoa ở Đà Nẵng, phẫu thuật thẩm mỹ ở Đà Nẵng, thiết bị y tế gia đình Đà Nẵng, thực phẩm chức năng Đà Nẵng.
