Cắt bao quy đầu: Tổng quan về bệnh lý bao quy đầu

Cắt bao quy đầu là loại phẫu thuật đã được thực hiện rất lâu đời và hiện nay vẫn là vấn đề được tranh luận nhiều nhất. Phẫu thuật cắt bao quy đầu được thực hiện hầu hết ở các quốc gia, mọi dân tộc với tỷ lệ phẫu thuật khác nhau. Nhìn chung, trên thế giới, có khoảng 20% nam giới được cắt bỏ bao quy đầu. Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện có tới 30% nam giới trên thế giới đã được cắt bao quy đầu mà không phải như một biện pháp can thiệp y học bắt buộc, phần lớn là vì lý do văn hóa và tôn giáo.

Vào tháng 3/2007, WHO và UNAIDS công nhận cắt bao quy đầu ở trẻ em nam giới là một phương pháp ngăn chặn HIV công hiệu, nhưng kèm theo cảnh báo là phẫu thuật này chỉ có thể ngăn chặn phần nào và không được dùng nó thay thế tất cả những phương pháp phòng chống khác. Hiện nay ở Việt Nam chưa có một nghiên cứu đầy đủ nào về tỷ lệ cắt bao quy đầu ở nam giới. Nhiều bệnh viện, phòng khám triển khai cắt bao quy đầu một cách rộng rãi với nhiều phương pháp khác nhau nhưng đa phần vẫn là phương pháp phẫu thuật truyền thống với các kỹ thuật mổ khác nhau.

Hiện nay xu hướng điều trị ít xâm hại và áp dụng kỹ thuật cao đang dần thay thế các phẫu thuật truyền thống mang lại nhiều lợi ích cho người bệnh. Phương pháp cắt bao quy đầu bằng Stapler đã được thực hiện tại nhiều nước trên thế giới đã chứng tỏ tính an toàn, hiệu quả, thẫm mỹ, rút ngắn thời gian phẫu thuật. Tại Việt Nam phương pháp này cũng đã được tiến hành trong khoảng 2 năm nay, bệnh viện Đa khoa Gia Đình cũng đã tiến hành kỷ thuật này từ tháng 10/2018, bước đầu được bệnh nhân ưa thích hơn phương pháp phẫu thuật truyền thống.

1.1. Bao quy đầu

Bao quy đầu là phần da bao bọc và bảo vệ quy đầu và niệu đạo, vùng da – niêm mạc vùng này rất nhạy với kích thích được hình thành ở gần đầu của dương vật. Bao quy đầu dễ kéo tuột về gốc dương vật để lộ quy đầu và giúp bôi trơn dương vật khi quan hệ tình dục.

Bao quy đầu của người lớn thường có thể thu vào trong thành hai lớp da che quy đầu. Khả năng che phủ của bao quy đầu đối với quy đầu khi bình thường và cương cứng khác nhau tùy thuộc vào chiều dài của lớp da này. Bao quy đầu dính vào quy đầu ở trẻ sơ sinh và thường không thể kéo ra dễ dàng khi trẻ mới sinh. Độ tuổi mà một nam giới có thể kéo tuột lớp da quy đầu ra là khác nhau, nhưng nghiên cứu cho thấy rằng 95% nam giới có thể tự lột da quy đầu trước khi trưởng thành. Việc không lột được bao quy đầu không nên coi là bệnh trừ khi có thêm các triệu chứng khác.

1.2. Vai trò của bao quy đầu

Tổ chức Y tế Thế giới tranh luận về các chức năng chính xác của bao quy đầu, bao gồm “việc giữ cho mặt trong dương vật ẩm ướt, bảo vệ dương vật phát triển an toàn trong tử cung, tăng cường khoái cảm tình dục với sự hiện diện của các thụ thể thần kinh”.

Nhìn chung, vai trò chính của bao quy đầu là bảo vệ phần đầu dương vật khỏi những chấn thương và cọ xát vào quần áo hằng ngày. Nó cũng giúp bôi trơn phần đầu dương vật trong quá trình quan hệ tình dục và giúp tăng khoái cảm trong lúc quan hệ bởi vì có rất nhiều thụ thể thần kinh nằm trong vùng này. Bao quy đầu còn giúp nam giới hạn chế một số bệnh lây truyền qua đường tình dục. Ngoài ra bao quy đầu còn chứa các tế bào Langerhans nên góp phần tạo thành hệ thống miễn dịch niêm mạc – da giúp bảo vệ dương vật – niệu đạo khỏi tình trạng nhiễm trùng. Da bao quy đầu còn là một nguồn cung cấp các nguyên bào sợi sống của người để nuôi cấy chuyển giao tế bào trong nghiên cứu khoa học, cung cấp mô cho các phẫu thuật tái tạo các cơ quan sinh dục – tiết niệu…

1.3. Hẹp bao quy đầu

1.3.1. Hẹp bao quy đầu

Hẹp bao quy đầu hay còn gọi là phimosis là tình trạng bao quy đầu hẹp không thể lộn về phía gốc dương vật để lộ quy đầu ra ngoài được. Phân biệt với dài bao quy đầu là tình trạng bao quy đầu lúc nào cũng phủ kín quy đầu nhưng nếu dùng tay kéo về phía sau thì da quy đều trượt hết về phía sau để lộ quy đầu. Hẹp bao quy đầu rất phổ biến ở các trẻ trai mới sinh gọi là hẹp bao quy đầu sinh lý. Bệnh sẽ tự khỏi khi trẻ lớn dần, một phần nhỏ không tự khỏi gọi là hẹp bao quy đầu bệnh lý. Người ta thấy rằng trên 90% trẻ mới sinh ra bị hẹp bao quy đầu sinh lý, sau 3-5 tuổi chỉ còn 10% các trường hợp trẻ bị hẹp bao quy đầu và sau tuổi 16 chỉ còn khoảng 1%.

1.3.2. Biến chứng của hẹp bao quy đầu

1.3.2.1. Ở trẻ em

Ở trẻ nhỏ do bao quy đầu hẹp, không vệ sinh được quy đầu, các lớp tế bào chết từ quy đầu và da quy đầu kết hợp với các chất cặn bã từ nước tiểu đọng lại tạo thành các cục cặn (sỏi quy đầu). Đây là nơi trú ngụ của vi khuẩn nên chúng có thể gây viêm mủ quy đầu, viêm tiết niệu, sốt chưa rõ nguyên nhân,…[8]

1.3.2.2. Ở người lớn

Dương vật chậm phát triển: Do lỗ bao quy đầu hẹp nên trong quá trình phát triển quy đầu không thể chui ra ngoài bao quy đầu được, hậu quả là dương vật sẽ bị ngắn và nhỏ hơn so với người không hẹp bao quy đầu.

Viêm nhiễm đường sinh dục: Do bao quy đầu hẹp không thể lộn quy đầu ra để vệ sinh thường xuyên nên thường dẫn đến viêm bao quy đầu – quy đầu cấp tính và mạn tính. Hậu quả của viêm bao quy đầu mạn tính sẽ làm cho bao quy đầu bị xơ hóa tạo thành những vòng xơ viêm dính gây khó chịu, đau nhức cho người bệnh khi dương vật cương.

Viêm đường tiết niệu: Do hẹp bao quy đầu, quá trình viêm nhiễm từ quy đầu có thể tiến triển ngược đến tận bàng quang, tuyến tiền liệt, viêm thận bể thận ngược dòng.

Ung thư quy đầu dương vật: Hậu quả của quá trình viêm nhiễm mạn tính ở quy đầu và bao quy đầu làm cho các tế bào ở đây bị biến đổi và dẫn đến ung thư dương vật. Người ta thấy tỉ lệ ung thư dương vật ở những người hẹp bao quy đầu cao hơn nhiều so với những người không hẹp bao quy đầu. Nếu cắt bao quy đầu từ khi còn nhỏ sẽ làm giảm tỉ lệ ung thư dương vật.[2, tr.7]

Giảm khả năng hoạt động tình dục: Người hẹp bao quy đầu thường kém tự tin trong chuyện tình dục do tình trạng vệ sinh sinh dục kém, dương vật có mùi hôi, và rối loạn cương dương do dương vật bị đau mỗi khi cương. Ngoài ra nhiều phụ nữ cảm thấy khó chịu và ngứa rát vùng niệu đạo mỗi khi quan hệ tình dục với những người bị hẹp bao quy đầu do tình trạng vệ sinh kém.

Dễ mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục: Một người bị hẹp bao quy đầu dễ bị mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục hơn những người khác. Do bao quy đầu dài diện tích bám dính vi khuẩn lớn, độ đào thải vi khuẩn giảm. Người ta thấy rằng cắt bao quy đầu sẽ làm giảm đáng kể tỉ lệ mắc HIV, viêm gan B, và Chlamydia…[6, tr.9]

1.3.3. Triệu chứng lâm sàng của hẹp bao quy đầu

Các biểu hiện, dấu hiệu giúp xác định hẹp bao quy đầu:

– Từ nhỏ không thể lộn được bao da quy đầu, miệng bao quy đầu nhỏ.

– Lộn bao quy đầu được một phần quy đầu dương vật.

– Khi cương cứng, bao quy đầu không trượt được về phía gốc dương vật và gây đau.

– Khi đi tiểu, bao quy đầu phồng to lên, tia nước tiểu phụt mạnh và xa.

– Khó nhìn thấy lỗ niệu đạo ngoài.

1.3.4. Các phương pháp điều trị hẹp bao quy đầu

1.3.4.1. Ðiều trị lộn bao quy đầu:

Thường được chỉ định cho trẻ nhỏ, bao quy đầu không có vòng xơ. Dùng thuốc mỡ chứa steroid bôi vào da quy đầu kết hợp với lộn quy đầu ngày 2 lần. Thuốc có tác dụng chống viêm làm cho quy đầu giãn ra, động tác lộn sẽ làm tách mặt trong bao quy đầu ra khỏi quy đầu. Hướng dẫn cho bệnh nhân hoặc người nhà tự làm mà không cần phải bác sĩ. Tỷ lệ thành công với biện pháp điều trị này là 85-95%. Ưu điểm của biện pháp này là không gây đau và không gây sang chấn tinh thần cho trẻ. Tuy nhiên cần phải có sự kiên trì hợp tác của bố mẹ. [12, tr.10]

1.3.4.2. Nong bao quy đầu:

Thường được chỉ định cho trẻ sau khi đã dùng biện pháp lộn bằng tay không kết quả. Dùng kelly nong rộng bao quy đầu, kết hợp với bôi thuốc steroid chống viêm và tránh sẹo. Điều trị này gây đau và sang chấn nhiều hơn so với biện pháp lộn bao quy đầu. Thời gian điều trị thường kéo dài vài tuần.

1.3.4.2. Cắt bao quy đầu:

Đây là phương pháp xâm lấn, được chỉ định cho người lớn. Cắt bao quy đầu có thể kết hợp với tạo hình hãm quy đầu trong những trường hợp hãm quy đầu ngắn. Đây là phương pháp triệt để điều trị hẹp bao quy đầu. Tuy nhiên nhược điểm của phương pháp này gây phù nề ứ trệ bạch huyết làm cho quy đầu sưng to.

1.4. Phẫu thuật cắt bao quy đầu

1.4.1. Cắt bao quy đầu là gì?

Cắt bao quy đầu là phẫu thuật cắt bỏ phần da bọc phía đầu của dương vật, việc cắt bao quy đầu đã có từ thời tiền sử, có thể thấy qua nhiều di tích hình ảnh từ thời đồ đá và thời cổ Ai Cập, tuy nhiên các học giả có suy diễn khác nhau về những hình này. Cắt bao quy đầu là một giáo điều trong Do Thái giáo và Hồi giáo, là một phong tục của một số phái Công giáo chính thống Đông Âu và ở châu Phi. Việc cắt bao quy đầu phổ biến nhất tại vùng Trung Đông, Hoa Kỳ và nhiều vùng châu Phi và châu Á.[3]

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) 30% người nam trên thế giới đã được cắt bao quy đầu, phần lớn là vì văn hóa và tôn giáo. Trong khi một số tổ chức chống đối tục lệ cắt bao quy đầu, cho đây là một vi phạm nhân quyền trẻ em và thiếu bằng chứng y học thì một số khác lại ủng hộ phẫu thuật này, cho đây là một phương pháp phát triển sức khỏe công cộng nhất là giúp phòng chống bệnh AIDS.

Vào tháng 3 năm 2007 Tổ chức Y tế Thế giới và UNAIDS công nhận cắt bao quy đầu ở trẻ em nam giới là một phương pháp ngăn chặn HIV công hiệu, nhưng kèm theo cảnh cáo là phẫu thuật này chỉ có thể ngăn chặn phần nào và không nên chỉ dùng nó thay thế tất cả những phương pháp phòng chống khác [6]. WHO cũng công bố những phát hiện khoa học về thuật cắt bao quy đầu phòng ngừa bệnh lây truyền bệnh HIV trong giao hợp nam nữ, nhất là trong những vùng bệnh này đang lan tràn như vùng nam sa mạc Sahara châu Phi, và đòi hỏi phẫu thuật phải được tiến hành an toàn và với sự đồng ý của người bị cắt hoặc của gia đình.

1.4.2. Các chỉ định cắt bỏ bao quy đầu

– Hẹp bao quy đầu bệnh lý.

– Hẹp bao quy đầu bán phần tái phát.

– Viêm quy đầu hoặc viêm quy đầu – bao quy đầu tái phát.

– Liken xơ của dương vật.

– Các u nhú nhọn, lan rộng và các tổn thương ít gặp khác như u nang lympho của bao quy đầu, phù bạch huyết mạn tính của dương vật

– Là một phần của phẫu thuật tạo hình trong các bệnh hypospadias hoặc hẹp niệu đạo.

1.4.3. Các chống chỉ định cắt bỏ bao quy đầu

– Trẻ đẻ non và trẻ sơ sinh (dưới 1 tháng tuổi).

– Tất cả các rối loạn đông máu, bệnh ưa chảy máu, hoặc có tiền sử gia đình về rối loạn đông máu.

– Nếu phần bụng của bao quy đầu ngắn hoặc không có.

– Biến dạng gập góc ở lưng dương vật (dương vật bị cong vẹo lên phía trên).

– Trẻ bị hypospadias hoặc épispadias.

– Có mảng xơ ở mặt bụng hoặc mặt lưng của dương vật, kết hợp với không có hoặc có hypospadias.

– Lỗ bao quy đầu to, với một bao quy đầu nguyên vẹn.

– Niệu đạo to.

– Dương vật nhỏ hoặc hình chân vịt.

1.4.4. Các biến chứng của cắt bỏ bao quy đầu

– Chảy máu

– Nhiễm khuẩn

– Hẹp bao quy đầu tái phát

– Dây chằng da

– Viêm hoặc hẹp lỗ ngoài của niệu đạo

– Các biến chứng ít gặp khác…

1.4.5. Các phương pháp cắt bao quy đầu

1.4.5.1. Cắt bao quy đầu truyền thống

Là phương pháp sử dụng lâu đời nhất, có nhiều kỹ thuật cắt bao quy đầu.

+ Cắt tròn: Đánh dấu đường cắt vòng quanh dương vật, thường ở trạng thái dương vật cương. Tách niêm mạc quy đầu khỏi quy đầu. Rạch da bao quy đầu theo đường đánh dấu. Cắt bớt niêm mạc quy đầu, thường cắt cách rãnh quy đầu khoảng 1 cm. Kiểm tra cầm máu. Khâu lại da và niêm mạc bao quy đầu bằng chỉ tiêu 4.0 hoặc 5.0. Bôi mỡ kháng sinh và băng ép lại.

+ Xẻ dọc bao quy đầu: hiện nay ít được sử dụng.

+ Tạo hình bao quy đầu: Có thể tạo hình rộng bao quy đầu theo kỹ thuật: Sau khi tách và lộn được bao quy đầu, xác định vị trí hẹp giữa da và niêm mạc bao quy đầu. Rạch dọc da tại vị trí bao quy đầu bị hẹp, có thể rạch 1 đường giữa hoặc 2 đường bên. Kiểm tra thấy bao quy đầu đủ rộng, tạo hình bao quy đầu lại bằng hình chữ Z, khâu lại da. Bôi mỡ kháng sinh, băng ép nhẹ.[1]

1.4.5.2. Cắt bao quy đầu bằng Stapler

Là phương pháp ít xâm hại và áp dụng kỹ thuật cao với công nghệ cắt khâu tự động. [7]

+ Dụng cụ Stapler cắt bao quy đầu: là dụng cụ chuyên biệt có khả năng tự định vị vị trí cắt, cắt và khâu hoàn toàn tự động.

Quy trình thực hiện phẫu thuật:

+ Bệnh nhân nằm ngửa, tê gốc dương vật.

+ Nong làm rộng bao quy đầu, rửa sạch chất dính và smegma sau đó sát trùng lại vùng quy đầu và bao quy đầu. Cắt bao quy đầu dọc theo lưng dương vật nếu trường hợp không tuột được quy đầu ra ngoài.

+ Dùng 3 kelly để giữ phần da thừa quy đầu, đánh dấu vị trí dây hãm, xoay ngược chiều kim đồng hồ để lấy chặn dương vật ra, đặt chặn dương vật vào để lại phần dây hãm để tránh tổn thương dây hãm, gốc của chặn dương vật so với trục dương vật từ 40o – 45o

+ Buộc phần da thừa quy đầu và thanh chặn. Kết nối thanh chặn với máy cắt khâu, vặn theo chiều kim đồng hồ ở phần đầu đến khi chạm được vào nút đỏ là máy cắt khâu đã sẵn sàng.

+ Lấy chốt bảo vệ, bấm máy cắt khâu cho tới khi nghe được tiếng “Click”, giữ máy thêm 10 giây để tránh chảy máu.

+ Vặn ngược chốt từ 3-5 vòng và bấm, nó sẻ tách máy cắt khâu và thanh chặn, tách phần da thừa ra khỏi dương vật.

+ Giữ phần cắt nối 2-3 phút bằng tay.

+ Băng ép cầm máu, chống phù nề.