Tán sỏi ngoài cơ thể (Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy – ESWL) là phương pháp điều trị sỏi tiết niệu không xâm lấn, hiệu quả. Việc chăm sóc hậu phẫu đúng cách đóng vai trò **quyết định** đối với sự thành công của quá trình tán sỏi và ngăn ngừa các biến chứng. Bài viết này cung cấp hướng dẫn chi tiết về các khía cạnh chăm sóc sau ESWL.
💡 Tóm Tắt Nhanh Nội Dung
Để đảm bảo sự phục hồi tốt nhất sau ESWL, bệnh nhân cần tuân thủ nghiêm ngặt 4 nguyên tắc cốt lõi:
- Uống Đủ Nước: Duy trì lượng dịch lớn (≥ 2-2.5 lít/ngày) để tống sỏi.
- Kiểm Soát Đau: Dùng thuốc giảm đau theo chỉ định và theo dõi cơn đau quặn thận.
- Theo Dõi Nước Tiểu: Quan sát màu sắc, độ trong và thu thập mảnh sỏi.
- Tái Khám: Thực hiện tái khám đúng hẹn (thường là 1-2 tuần) để đánh giá kết quả.
1. Chăm Sóc Ngay Lập Tức Sau Thủ Thuật (24 Giờ Đầu)
Sau khi ESWL, bệnh nhân sẽ được theo dõi tại phòng hồi tỉnh trong vài giờ trước khi xuất viện.
a. Theo Dõi và Nghỉ Ngơi
- Nghỉ ngơi: Nghỉ ngơi tại chỗ trong 1-2 giờ. Tránh lái xe hoặc vận hành máy móc trong 24 giờ đầu do ảnh hưởng của thuốc an thần hoặc giảm đau.
- Quan sát: Điều dưỡng sẽ theo dõi huyết áp, nhịp tim và lượng nước tiểu.
- Vết bầm: Có thể xuất hiện vết bầm tím nhẹ tại vùng da tiếp xúc với máy tán sỏi. Đây là hiện tượng bình thường và sẽ tự biến mất.
2. Kiểm Soát Đau và Sốt
Đau là triệu chứng phổ biến sau ESWL do sự di chuyển của các mảnh sỏi vỡ (hiện tượng **”cơn đau quặn thận”**).
a. Quản Lý Đau
- Thuốc giảm đau: Sử dụng thuốc theo toa bác sĩ, thường là Paracetamol hoặc thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) như Ibuprofen. KHÔNG tự ý dùng thuốc.
- Thuốc chống co thắt: Bác sĩ có thể kê thêm thuốc giãn cơ trơn đường niệu (ví dụ: Tamsulosin) để giúp mảnh sỏi dễ dàng di chuyển và giảm đau quặn thận.
- Chườm ấm: Chườm ấm nhẹ nhàng vùng thắt lưng có thể giúp giảm co thắt và đau.
b. Xử Lý Sốt
Sốt (nhiệt độ > 38°C) là dấu hiệu **cảnh báo** nhiễm trùng và cần được thông báo ngay lập tức cho bác sĩ.
3. Chế Độ Bù Nước và Dinh Dưỡng
a. Nguyên Tắc Bù Nước (Quan Trọng Nhất)
Uống đủ nước là biện pháp **cốt lõi** để tống xuất mảnh sỏi. Lượng dịch lớn sẽ tăng lưu lượng nước tiểu, đẩy các mảnh sỏi nhỏ ra khỏi cơ thể.
- Lượng dịch: Uống ít nhất **2 – 2.5 lít nước/ngày** (tương đương 8-10 ly lớn), trừ khi có chỉ định hạn chế dịch của bác sĩ.
- Cách theo dõi: Uống đủ để nước tiểu có màu **vàng nhạt hoặc trong suốt**.
- Loại dịch ưu tiên: Nước lọc, nước khoáng, nước chanh pha loãng.
b. Khuyến Nghị Dinh Dưỡng
Trong 1-2 ngày đầu, nên ăn thức ăn mềm, dễ tiêu hóa để tránh kích thích đường tiêu hóa do tác dụng phụ của thuốc:
- Nên ăn: Cháo, súp, cơm nhão, chuối, bánh mì nướng (toast).
- Nên tránh:
- Thực phẩm nhiều gia vị, cay nóng, nhiều dầu mỡ.
- Đồ uống có gas, cồn, và hạn chế cà phê, trà đậm.
- Thực phẩm giàu oxalat (nếu là sỏi oxalat) như rau chân vịt, củ dền, sô cô la, trà đặc (chỉ thực hiện theo hướng dẫn cụ thể của bác sĩ).
4. Theo Dõi Nước Tiểu và Thu Thập Mảnh Sỏi
a. Dấu Hiệu Thường Gặp
Việc theo dõi nước tiểu giúp đánh giá mức độ đào thải sỏi và phát hiện sớm các bất thường. Dấu Hiệu Mô Tả Cần Làm Gì? Tiểu máu (Hồng nhạt đến đỏ) Phổ biến trong vài giờ đến **vài ngày đầu** sau tán sỏi. Uống thêm nước. Nếu máu đỏ tươi và kéo dài > 3 ngày, cần liên hệ bác sĩ. Tiểu sỏi/Tiểu sạn Xuất hiện các mảnh vụn nhỏ, lấm tấm trong nước tiểu. Sử dụng dụng cụ lọc (rây lọc) để thu thập mảnh sỏi. Nước tiểu đục/Lẫn mủ Có thể là dấu hiệu nhiễm trùng. Cần đi khám ngay để kiểm tra và điều trị kháng sinh nếu cần.
b. Thu Thập Mảnh Sỏi
- **Sử dụng rây lọc:** Dùng rây lọc mịn (thường được cung cấp hoặc mua tại nhà thuốc) để lọc nước tiểu mỗi khi đi vệ sinh.
- **Bảo quản:** Thu thập các mảnh sỏi đã lọc được vào hộp sạch và mang đến buổi tái khám để phân tích thành phần sỏi. Phân tích này rất quan trọng cho việc phòng ngừa tái phát.
5. Hoạt Động Thể Chất và Nghỉ Dưỡng
ESWL là thủ thuật ít xâm lấn, do đó thời gian phục hồi ngắn hơn nhiều so với phẫu thuật.
a. Hoạt Động Nên Làm
- Vận động nhẹ: Khuyến khích đi lại nhẹ nhàng, đi bộ trong nhà ngay sau khi xuất viện. Vận động giúp thúc đẩy quá trình di chuyển và tống xuất mảnh sỏi.
- Trở lại làm việc: Hầu hết bệnh nhân có thể trở lại công việc nhẹ nhàng trong vòng **1-2 ngày** sau thủ thuật.
b. Hoạt Động Cần Tránh
- Căng thẳng: Tránh các hoạt động gắng sức, nâng vác vật nặng (> 4.5 kg) trong ít nhất **1 tuần**.
- Hoạt động mạnh: Tránh tập thể dục cường độ cao, chạy bộ, hoặc các môn thể thao đối kháng trong 1-2 tuần đầu.
6. Dấu Hiệu Cảnh Báo Cần Liên Hệ Bác Sĩ Ngay
Mặc dù ESWL an toàn, bệnh nhân cần theo dõi sát sao các dấu hiệu sau để xử lý kịp thời các biến chứng:
- Sốt cao (> 38°C) và ớn lạnh: Nghi ngờ nhiễm trùng đường tiết niệu.
- Đau dữ dội: Cơn đau quặn thận không thuyên giảm dù đã dùng thuốc giảm đau theo toa.
- Bí tiểu hoàn toàn: Không thể đi tiểu hoặc lượng nước tiểu rất ít (có thể do mảnh sỏi lớn tắc nghẽn).
- Tiểu máu nặng: Nước tiểu đỏ tươi kéo dài hoặc có nhiều cục máu đông lớn.
- Buồn nôn và nôn mửa kéo dài: Kèm theo đau có thể là dấu hiệu tắc nghẽn nặng.
7. Lịch Tái Khám và Các Xét Nghiệm Cần Thiết
a. Lịch Trình Tái Khám
Thường diễn ra trong khoảng **1-2 tuần** sau thủ thuật. Bệnh nhân cần mang theo tất cả các mảnh sỏi đã thu thập được.
b. Các Xét Nghiệm Phổ Biến
Xét Nghiệm Thời Điểm Mục Đích Siêu âm/X-quang 1-2 tuần sau ESWL Đánh giá sỏi đã vỡ hết chưa và các mảnh sỏi còn lại có đang di chuyển không. Phân tích sỏi Sau khi thu thập Xác định thành phần hóa học của sỏi (ví dụ: Canxi Oxalat, Axit Uric) để có phác đồ phòng ngừa tái phát. Xét nghiệm nước tiểu Tái khám Kiểm tra tình trạng nhiễm trùng đường tiết niệu hoặc máu ẩn trong nước tiểu.
📝 Tài Liệu Tham Khảo
- American Urological Association (AUA) Guidelines on Urolithiasis.
- National Kidney Foundation (NKF) – Kidney Stone Treatment: ESWL.
- Hướng dẫn Chẩn đoán và Điều trị Sỏi Tiết Niệu của Bộ Y tế.
